1998: EMDR: Leven na trauma

Leven na trauma door Marlies Bosch

Een van mijn beste vriendinnen is al zolang ze zich kan herinneren bang voor onweer. Ze raakte in paniek bij het zien van de lichtflitsen. Tijdens onweer verstopte ze zich in een ingebouwde kast in haar huis, waar altijd een matras klaar lag voor het geval ze er ’s nachts moest blijven.

Leven na trauma

Gedurende een van mijn bezoeken was ik getuige van een existenti?le angstaanval tijdens een enorme onweersbui. Zij had in haar vroege jeugd ervaren dat de hele familie het huis moest verlaten nadat de bliksem er was ingeslagen. Haar therapeut raadde haar aan om een aantal EMDR therapie sessies te doen (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) omdat andere therapie tot dan toe niet had geholpen. Gedurende vier sessies werd het duidelijk dat deze diepe angst niet alleen werd veroorzaakt door de ervaring van de blikseminslag. Ze zag visoenen van de Ku Klux Klan leden die een kruis verbrandden in de voortuin toen bekend werd dat zij als een van de eerste zwarte studenten met een studiebeurs was toegelaten tot de beroemde Cornell Universiteit.

Gedurende de sessies met haar therapeut veranderde het scenario van deze angstige ervaring en ze ontdekte wat ze, als een echte academica, toen al had willen doen. Ze had naar de Klan leden, in witte gewaden en mutsen, toe willen gaan om hen ervan te overtuigen dat ook zij mensen waren. Na de EMDR sessies merkte ze dat, tot haar grote verrassing, de eerstvolgende onweersbui geen grote impact meer op haar hadden. Ze kon vanaf dat moment haar klerenkast gebruiken waarvoor hij bedoeld was.

Het positieve resultaat van deze therapie maakte ook mij nieuwsgierig naar de ogenschijnlijk succesvolle methode waarbij de oogbewegingen zo’n grote rol speelden. Ik had al verschillende therapi?en gevolgd om mijn verlammende angst voor confrontaties, zonder enig resultaat. EMDR is ontwikkeld in de VS en is gebruikt door een groeiende groep therapeuten bij mensen met een post traumatisch stress syndroom.

In dit artikel zou ik willen beschrijven hoe EMDR-therapie werkt. Terwijl ik de sessies volgde bestudeerde ik ook literatuur over de methode. Ik benaderde therapie vanuit het perspectief van Vrouwenhulpverlening.

EMDR: bij toeval ontdekt

Op een zonnige dag in 1989 wandelde psycholoog Francine Saphiro in het bos met allerlei negatieve gedachten. Ze had gehoord dat ze kanker had. Na haar operatie en bestraling hoorde ze dat alles okay was, maar dat er geen garantie was dat de kanker niet terug zou komen. Daardoor bestudeerde ze jarenlang allerlei genezingsmethoden. Bij toeval ontdekte ze dat de negatieve gedachten veranderden in positieve gevoelens toen ze haar ogen snel heen en weer bewoog. Zelf zegt ze dat ze zich niet precies herinnert wat ze op dat moment dacht, ze was ?just having one of those nagging negative thoughts?. (EMDR. The breakthrough Eye Movement therapy for overcoming Anxiety, Stress and trauma. By Francine Saphiro and Margot Silk Forrest, 1997).

Omdat ze zelf therapeut was, probeerde ze dit uit met een paar cli?nten die traumatische ervaringen hadden gehad. Na een aantal jaren schreef ze haar proefschrift hierover voor haar PHD. Ze werkt als een ‘senior research fellow’ aan de ‘Mental Research Institute’ in Palo Alto, California. Sindsdien heeft de EMDR therapie methode wereldwijd bekendheid gekregen, speciaal met de behandeling van Vietnam veteranen, mensen met fobie?n, verkrachtings-, verkeers-, of kidnap slachtoffers. Het scoorde zelfs hoog bij pati?nten die doodsbang waren voor de tandarts, of een aardbeving hadden meegemaakt.

De beste resultaten, met slechts twee sessies, werden bereikt met mensen die een enkele traumatische ervaring hadden meegemaakt, maar incest-slachtoffers voelden zich eveneens beter na een paar EMDR-behandelingen.

Procedure

Wat behelst EMDR? In de VS schreef Katty Butler een artikel: ?Te goed om waar te zijn?, waarin ze beschrijft waar EMDR op is gebaseerd. Gedurende een EMDR sessie, wordt de cli?nt gevraagd om zich een voorval te herinneren waarmee de bestaande angst te maken heeft. De cli?nt hoeft die gebeurtenis niet uitvoerig te beschrijven. Het is belangrijk om dat voorval te visualiseren met de gevoelens en de fysieke sensaties die ermee zijn verbonden. De cli?nt wordt gevraagd om het gevoel een cijfer te geven op een schaal van 1 tot 10. Aan het begin van de sessie wordt hij/zij ook gevraagd naar een positieve affirmatie, die ook een cijfer krijgt. (bijvoorbeeld: Ik ben vrij om te doen wat ik wil.) De angst cijfers zijn hoog, de affirmatie cijfers laag aan het begin van de therapie.

Nadat ik las en hoorde over de positieve resultaten besloot ik om zelf een aantal EMDR sessies te ondergaan.

Sessie

Mijn tweede sessie met Rosie Bleyer, de therapeut, verschafte me het beste voorbeeld van hoe EMDR kan werken. Nadat ik in het kort een plaatje beschrijf, vraagt ze me het een cijfer te geven. Ik geef het een negen: ik kan de angst letterlijk door mijn aderen voelen stromen. Mijn positieve affirmatie, verbonden met deze ervaring is: ?Ik ben het waard om liefgehad te worden?, maar dat komt niet hoger dan een twee.

Zij zit op een stoel tegenover mij. Achter haar bevindt zich een lege muur. Ik volg haar twee uitgestrekte vingers, die langzaam van links naar rechts bewegen, met mijn ogen terwijl ik mijn innerlijke ogen gericht houd op de herinnering van mezelf, zittend in een Volkswagen met mijn oudste broer. Ik ben elf jaar oud en we zijn op weg naar het busstation om een vriendinnetje op te halen. Hij vraagt me om hem ‘aan te raken’. Na een serie bewegingen stopt Rosie en vraagt me te vertellen wat ik zag en voelde. Dan begint ze opnieuw haar vingers en ik voel me haast duizelig bij het volgen daarvan.

Ik kan mezelf zien, me terugtrekkend van mijn broer, die me steeds strenger commandeert. De sensatie is zo echt dat ik de sessie stopzet. ?Okay?, zegt Rosie, ?ga terug naar dat moment. Wat zie je?? Terwijl mijn ogen heen en weer rollen kan ik de verkeerslichten zien en ik concentreer me daarop. Tijdens de volgende pauze vertel ik hoe mijn angst zoch manifesteert: als een enorm rotsblok in mijn hartstreek die me haast verstikt. Ik voel me als een object, opgesloten in die auto. Ik zeg: ?Ik voel geen liefde. Ik ben bang maar ik moet doen wat hij zegt, anders krijg ik enorme straffen?. ?Is er iemand waarbij je veilig kunt zijn? ?vraagt Rosie. ?Ja, mijn peettante. Zij was de veilige haven van mijn jeugd.?

In de volgende sessie van de oogbewegingen krijg ik haar niet te pakken. In plaats daarvan wordt de dreiging van mijn broer waarheid: hij vernedert me in het bijzijn van mijn broers en zusjes. ?Okay?, zegt Rosie, ?houd dat plaatje voor ogen. Kijk naar wat ze je aan willen doen.”

En dan zie ik mezelf in de wc met de deur op slot. Ik hoor de anderen roepen dat ik de deur open moet doen, anders zullen ze me met een stoel in elkaar slaan. Ik kan de patronen in de granieten vloer zien, het lekkende waterreservoir en de porceleinen wc pot. Ik doe niet wat ze roepen, wacht op mijn moeder die moet thuiskomen van haar werk.

?Houd je peettante in de wc,? suggereert Rosie, ?kijk eens wat er dan gebeurt.? In de volgende set zie ik mezelf ineens iets heel onverwachts doen: Ik laat haar geest in mij glijden, hetgeen me een sterk gevoel geeft.

Terwijl mijn fysieke ogen heen en weer bewegen, visualiseer ik mezelf aan het plassen in een potje dat daar staat. Ik pak de wc borstel en ik voel iets in me groeien: ieder die me nabij komt zal het weten! Dan open ik de deur en roep dat tegen iedereen die daar staat. Dan zie ik hen een voor een verdwijnen en mijn moeder komt thuis. Zij zegt: “ik ben hier voor je als je me nodig hebt.”

Ik weet dat het te simpel is om te zeggen dat ik vanaf dat moment zonder angst zal zijn in dergelijke situaties. Maar het visioen van mezelf, zwaaiend met een toiletborstel, is nog steeds levendig aanwezig en dat beeld kan ik oproepen. Ik visualiseerde mezelf in een krachtig einde van een beangstigende ervaring.

Fysiologische veranderingen

Researchers nemen aan dat oog bewegingen veranderingen veroorzaken in het hersenweefsel. In wetenschappelijke literatuur wordt dit fenomeen vergeleken met wat er gebeurt in de REM slaap, waar snelle oogbewegingen een belangrijke rol spelen bij de verwerking van dagelijkse gebeurtenissen. Als traumatische ervaringen niet zijn verwerkt kunnen ze ‘bevriezen’ en zo een rol spelen op de achtergrond. Dit kan Post Traumatisch Stress Dysfunctie veroorzaken.

Het is mogelijk dat EMDR de verbinding tussen het trauma, en dagelijkse gebeurtenissen die erop lijken, kan ontwarren, en deze zo in een meer normaal perspectief plaatsen. Op die manier worden alledaagse gebeurtenissen niet langer verbonden met de beangstigende, ze worden ?ongevoelig? gemaakt. Ofschoon de therapeut een grote rol speelt, heeft de cli?nt de leiding in een EMDR sessie. De therapeut stimuleert de cli?nt om het script van een traumatische ervaring te herschrijven. EMDR is een interactieve methode, die complexer is dan we op het eerste gezicht denken. Daarom kunnen alleen getrainde therapeuten deze sessies begeleiden.

Succes

EMDR is succesvol, door de fysiologische veranderingen in de synapsen van de hersenen. In wetenschappelijke literatuur is er nauwelijks sprake van terugval, zelfs op de lange termijn. Het kan zo zijn dat de cli?nt, als actieve deelnemer in de sessie, zoveel kracht voelt dat alleen al daarom de gevoelens van angst verdwijnen.

De EMDR organisatie raadt iedereen die met deze methode wil werken een gedegen training aan. Onderzoek toont aan dat resultaten afhangen van de kennis van de therapeut van de EMDR methode. Zelfs met EMDR-getrainde onderzoekers moet getest worden hoe ze de methode gebruiken. Training alleen geeft geen garantie voor succes, de manier waarop de methode wordt toegepast speelt eveneens een grote rol in de mate van succes.

Perspectief van Vrouwenhulpverlening

Binnen de beweging van de Vrouwenhulpverlening moet een therapie aan bepaalde standaarden voldoen om voor vrouwen geschikt te zijn. Als ik terugkijk naar mijn eigen ervaringen kom ik tot de volgende conclusies:

  • EMDR re-evalueert het zelfvertrouwen van de cli?nt, door negatieve en positieve gevoelens in schaal te brengen aan het begin en einde van iedere sessie.
  • Met EMDR is uitgebreide verbale communicatie tussen therapeut en cli?nt niet nodig, hetgeen werkt voor cli?nten die het moeilijk vinden over hun trauma’s te praten. Daarom is het ook gechikt voor oorlogsslachtoffers uit andere landen.
  • Het is bekend dat herstructurering van een diep trauma kan helpen om andere pijnlijke ervaringen te verwerken. Het is opmerkelijk hoe snel de methode blijkt te werken: soms is een sessie genoeg. Behalve dat dit de zorg goedkoper maakt, wordt ook een afhankelijkheidsrelatie tot de therapeut voorkomen.
  • Met EMDR speelt de sociale en culturele achtergrond mee in het scenario en de cli?nt is de regisseur van de film. Dit ontwikkelt het gevoel dat zij controle heeft over haar eigen leven.
  • Als de cli?nt overweldigd wordt door emoties, kan ze zelf op ieder moment de oogbewegingen stoppen. Dit cre?ert het gevoel van controle over wat er gebeurt. De cli?nt heeft geen toestemming nodig van de therapeut.
  • De therapeut vraagt altijd aan de cli?nt om een veilige plek te cre?eren om te kunnen schuilen als dingen te beangstigend worden. Die plek ontwerpt ze zelf.

Conclusie

Als ik terugkijk naar mijn eigen ervaringen met EMDR en de literatuur die ik las, dan denk ik dat ik kan zeggen dat EMDR een welkome aanvulling kan zijn op de bestaande therapie?n voor mensen die lijden aan PTSD, vooral vrouwen, wereldwijd.

Ofschoon EMDR in de VS werd ontdekt, een land waar het voor iedereen normaal schijnt te zijn om naar een psychiater te gaan, is het mogelijk dat het feit dat deze methode door een vrouw werd ontdekt de reden kan zijn dat het zo goed past binnen de visie van de Vrouwenulpverlening.

Met dank aan Erik ten Broeke, klinisch psycholoog in Almelo, ed Ad de Jong, psycholoog en tandarts aan de ACTA, Amsterdam.

Literatuur:

  • Katty Butler: ?Too good to be true?, Networker, USA ,1993.
  • EMDRIA: the EMDR International Organization has a list of trained therapists. PO Box 140824, Austin, Texas 78714-0824 Also for: Handbook EMDR for therapists.
  • S. Wilson, Becker and Tinker: Journal of Consulting & Clinical Psychology 1995 Vol. 63 No. 6 -928-937: A controlled study randomly assigned 80 trauma subjects (37 diagnosed with PTSD) to treatment or delayed treatment EMDR conditions and to one of five trained clinicians. Substantial results were found at 30 and 90 days and 12 months posttreatment on the State-Trait Anxiety Inventory. Effects were equally large whether or not the subject was diagnosed with PTSD.
  • Boudewijns, Stwertka, Hyer and Sperr (1993) A pilot study of 20 chronic inpatient veterans who were randomly assigned to EMDR treatment.
  • Jensen (1994) Controlled study of the EMDR treatment of 25 Vietnam combat veterans suffering from PTSD. As compared to a nontreatment control group.
  • Levin, Grainger, Allen-Byrd and Fulcher (1994). A controlled study of 45 hurricane Andrew (Florida) survivors.
  • Shapiro (1989 a) The initial controlled study of 22 rape, molestation and combatvictims compared EMDR and a modified flooding procedure that was used a placebo to control for exposure to the memory and to the attention of the researcher.
getagged met ,