2004: ‘Dan maar plat’

Interview over het fotoboek “Het leven van mijn borsten” in de Leeuwarder Courant
Door Gerrie Riemersma – Foto’s Catrinus van der Veen

Plat is ze. Marlies Bosch (62) uit Briltil heeft sinds twee jaar geen borsten meer. Na een kwaadaardige tumor in de linker en de dreiging van kanker in de rechter moesten beide borsten eraf.

Fotografe, journaliste en kunstenares Bosch legde alles vast, in woord en beeld. In ‘Het leven van mijn borsten’ staat haar verhaal. Maar geen uitgever die het aandurft de confronterende foto’s in een boek uit te brengen. Plat schokt.

Op twee koperen schaaltjes in woonkamer van Marlies Bosch (62) uit Briltil liggen twee implantaten. Opgedist op nette schaaltjes. De protheses zijn opgedroogd. Het water is verdampt, het zout is gekristalliseerd. Het zijn twee platte nepborsten. Bosch pak ze op en begint ze te schudden. Net rammelaartjes, vind je niet?

Ze kijkt er even vervreemd naar. Toch vulden de twee implantaten, toen nog vol met zoutoplossing, eens haar boezem. Ik heb ze niet meer, maar gelukkig leef ik nog. Dan maar plat.

Op de tafel liggen de foto’s. De grove hechtingen, de enorme bloeduitstortingen. Bosch heeft zichzelf niet gespaard. Ze fotografeerde de meest grove aantastingen van haar lijf. Het is de naakte waarheid immers. Bosch wil dat het taboe eraf gaat. Een op de acht vrouwen krijgt in haar leven borstkanker.

Haar rechter borst had een afwijking die tot borstkanker kon leiden. Daarom ging ze trouw elk jaar naar het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam voor controle. Een jaar sloeg ze over. Een vriendin herinnerde haar eraan. De nacht voor de controle heb ik niet geslapen. Alsof ik wist dat het niet goed was.

Maar het was niet de rechter, maar de linker waarin zich een ongeveer 6 centimeter grote tumor had genesteld. Die zat zo diep, die had ik nooit gevoeld. Begin 2002 werd ze geopereerd. Niet alleen haar borst, ook de lymfeklieren onder haar linkerarm raakte ze kwijt. Ik maakte kunst van keramiek, maar dat kon ik nadien niet meer doen.

Ik was na de eerste ingreep uit balans. Ik was door het gemis van de lymfeklieren aan een kant gehandicapt, ik wilde niet dat ik aan beide kanten gehandicapt zou worden. Daarom liet ze uit voorzorg een half jaar later ook haar tweede borst weghalen. Dat zou in elk geval voorkomen dat de lymfeklieren aan die kant ook weg zouden moeten.

Bosch is sinds haar 28ste fotografe. Haar toenmalige echtgenoot en de vader van haar twee kinderen was dat ook. Hij had haar tijdens de zwangerschappen en het voeden van de baby’s vaak gefotografeerd.

Ik neem altijd overal mijn camera mee naar toe. Dus ook naar ziekenhuizen. In 1987 moest haar baarmoeder verwijderd worden. Tot schrik van artsen en verpleegkundigen maakte ze van alle handelingen foto’s. Van het prikken in mijn arm tot het scheren van mijn schaamhaar. Alles. Tijdens de operatie heeft een vriendin de ingreep gefotografeerd. Ik had de camera van te voren ingesteld.

De foto’s worden gebruikt als voorlichtingsmateriaal voor vrouwen die hetzelfde moeten ondergaan. De fotografe vindt dat een goede zaak. Ik vind dat dit soort dingen zichtbaar moet zijn. Vrouwen zien het niet. Ze weten niet wat er met hun lijf gebeurt. Ze gaan liggen en laten het gebeuren.

Bosch is al vijftien jaar actief voor het Informatie Centrum Gynaecologie in Groningen. Ze onderhandelde met artsen, trainde vrouwen, leidde zelfhulpgroepen. Ze was zo mondig dat anderen dachten dat ze een medische achtergrond had. Ze verheft haar stem. En daarom is het ook zo stom dat ik er toch ben ingetuind, toen het mezelf overkwam. Ik heb mij door een vrouwelijke plastische chirurg laten verleiden om implantaten te nemen.

Direct na de operatie, toen ze wakker werd, was ze ontevreden. Ze waren twee keer zo groot dan de bedoeling zou zijn. Het voelde alsof ik twee zwembaden onder mijn borsten had. Ze klotsten. En als ik over straat liep, dacht ik: o, prik me niet lek.

Het noodlot sloeg al een dag na thuiskomst van het ziekenhuis toe: de opgevulde rechterborst raakte ontstoken. Alles werd schoongemaakt, maar de ontsteking kwam terug. En niet zo’n beetje ook.

Ik wilde ze niet meer, mijn lijf wilde ze niet meer. Dan maar plat. Ik vind mezelf prima zo. Maar het verbaast me dat een chirurg je eigenlijk geen keuze geeft. Mijn dokter wilde de implantaten redden, ik wilde alleen maar mijn lijf redden.

Kijk naar wat er gebeurt als je de eerste amputatie hebt gehad. Bij andere operaties, aan de blinde darm of baarmoeder, hechten ze je netjes. Maar bij borstamputaties heb je de enorme grove hechtingen. Chirurgen verwachten blijkbaar dat een plastisch chirurg een reconstructie maakt. Ze laten zelf een hobbeltje over, om de reconstructie gemakkelijker te maken.

De gehele maatschappij is gericht op vrouwen met twee borsten, beseft de fotografe. Vooral jonge vrouwen met manlijke partners willen na een amputatie toch weer implantaten. Ze krijgen er nooit gevoel in. Ze hebben ze voor de uiterlijke schijn. En voor het optisch genot van de mannen. Bosch begrijpt hen ook wel. De een vreest met haar borsten ook haar vrouwelijkheid te verliezen, de ander schaamt zich. Maar laat iedere vrouw een eigen keuze maken.

De borsten gingen er voor een tweede keer af. Dit keer definitief. Weer legde ze alles vast op foto’s. Ze had inmiddels zoveel materiaal dat ze besloot een boek te maken. Beginnend met de borsten van een zwangere en zogende vrouw en eindigend met de platte borst.

Ze heeft ‘Het leven van mijn borsten’ in eigen beheer uitgebracht. Iedereen die het voor het eerst ziet, schrikt zich de pleuris. Uitgevers vonden het prachtig, maar zeiden dat ze hun vertegenwoordigers er niet mee naar de boekenwinkels durfden laten gaan. Achter exposities in galeries is ze niet aangegaan. Ik had geen zin in het gedoe.

Maar een tentoonstelling is er wel. Deze maand hangen Bosch foto’s in een galerie in Middletown, een stad tussen Boston en New York. In het bekrompen Amerika prijken de foto’s in een nieuwe galerie. Dat ze dat aandurfden! Ze wilden niet een selectie van de foto’s maar alles ophangen. Op de opening, eind oktober, kwamen 250 bezoekers af. Twee jonge meiden omarmden mij spontaan. Snapten dat het hen ook kon overkomen.

Bosch bezoekt drie tot vier keer per jaar Amerika, om in de vrouwengevangenis van Connecticut workshops weerbaarheid voor de veelal seksueel of emotioneel misbruikte gevangenen te geven. Dat doet ze samen met haar Amerikaanse vriendin, een professor in boeddhisme. Ze leerde haar tien jaar geleden kennen in het Indiase Ladakh. Zij gaf lezingen, ik fotografeerde haar. Van het een kwam het ander.

Bosch reist veel. Elke zomer gaat ze terug naar Ladakh. Dan leert ze Tibetaanse boeddhistische nonnen over hygiene, gezondheid en zelfredzaamheid. Bosch heeft een stichting in het leven geroepen om een nieuw klooster op te richten, waar de oude nonnen terecht kunnen.

Anderen laten zich vertederen door jonge kinderen, ik trek me het lot van oudere vrouwen aan. Niet alleen de vrouwen in verre werelddelen hebben haar interesse. Ik geef geregeld lezingen aan plattelandsvrouwen of andere vrouwenverenigingen. Ik vertel dan over mijn borstkanker. Alleen als ik de foto’s ook mag laten zien.

Ze confronteren het publiek. Vooral oudere vrouwen vinden het pijnlijk. Ze sluiten liever hun ogen. Jonge vrouwen staan er wel open voor. Een van hen heeft mijn boek gekocht. Ze wilde het samen met haar moeder, die ook borstkanker had gehad, lezen en daarna samen naar de wond kijken. En daar doe ik het voor.