Meditatie in vrouwengevangenis

2005: Vorm en Leegte
Wat kan meditatie voor vrouwen betekenen die een gevangenisstraf van jaren uitzitten?
Jan Willis en Marlies Bosch gaven vijf jaar workshops meditatie in de enige vrouwengevangenis in York, Connecticut, VS.

Inleiding

In Time Magazine van januari 2001 werd Jan Willis, professor Boeddhisme (aan de Wesleyan University), ge?nterviewd over haar nieuwste boek ?Dreaming me?. Joe Lea, leraar van de school van de vrouwengevangenis in York vroeg haar naar de gevangenis te komen. Hij laat geen poging na om bekende mensen binnen te halen, omdat hij de vrouwen met de buitenwereld in contact wil houden. Het grootste deel van de bevolking is, net zoals zij Afro-Amerikaans, daarom leek Jan hem een rolmodel voor de vrouwen: zij heeft iets van haar leven gemaakt.

In de York C.I. gevangenis in Connecticut zitten ruim 1200 vrouwen hun straf uit. Door het strengere drugsbeleid is het aantal gevangenen de laatste jaren dramatisch gestegen. Van de vrouwen die York C.I. bevolken is tachtig procent van Afrikaans-Amerikaanse afkomst, vijftien procent komt uit Spaansprekende landen en de rest van de vrouwen, vijf procent, is wit. De bevolking van de gevangenis is dus geen afspiegeling van de bevolking van de VS en dat zegt veel over de kansen die deze vrouwen hebben. Vierhonderd vrouwen gaan naar de gevangenisschool, waar ze een met de middelbare school vergelijkbare opleiding krijgen. Een van hun leraren vroeg ons om meditatiegroepen te begeleiden. In de gevangenis kunnen vrouwen hun godsdienst beoefenen. Er komt regelmatig een priester, dominee of imam. Een boeddhistische leraar komt er niet. De staat erkent het boeddhisme niet als godsdienst. Door wisselingen in de schoolleiding hebben we onze workshop op een gegeven moment ?Overcoming Obstacles? (?Obstakels overwinnen?) moeten noemen maar inhoudelijk zijn we op dezelfde voet verder gegaan. De afgelopen vijf jaar konden we onze workshops blijven geven. De vrouwen die onze workshop volgen gaan allemaal naar de school in de gevangenis.

Slechts drie van onze cursisten noemt zich Boeddhist. Een deel van de vrouwen is gelovig en behoort tot een Christelijke kerk. Voor bijna niemand is hun geloof een probleem om aan de meditatiegroep deel te nemen. Rosalind, vurig baptist en altijd in de weer met de bijbel, had er wel moeite mee. Moest zij haar eigen geloof opgeven als je met boeddhisme aan de slag gaat ? vroeg zij zich af. We legden haar uit dat het boeddhisme methoden aanreikt die je helpen om ook in je eigen geloof spiritualiteit op een dieper niveau te beleven. Toen had ze er vrede mee. Tijdens meditatie kon ze, net als de anderen, in de meditatiehouding zitten.

Thema’s

Gedurende de jaren dat we de workshops gaven, hoorde ik stukken van de verhalen van vrouwen. Tijdens de workshops praatten we niet over intieme zaken, maar voor of na de workshop was er altijd even tijd voor een persoonlijke uitwisseling. Vrouwen vertelden over de daden die ze hebben begaan en over hun schuldgevoelens. Vooral moeders hebben die over hun achtergebleven kinderen. Over de reden van deelname aan de groep zijn ze eerlijk. ?Ik pak alles aan wat op mijn weg komt, dat maakt dat ik de tijd hier beter doorkom?, zegt Carrie. Zij bracht haar gewelddadige vriend om, maar vindt zichzelf een vredelievend mens in nood. May-Li komt uit Taiwan. Zij heeft een straf van dertig jaar uit te zitten. Zij is Boeddhist en praktiseert dat door dagelijks lang te mediteren. Na een periode van wanhoop gaf zij aan dat zij haar tijd ging gebruiken om anderen te helpen. Het mediteren is daarbij voor haar een onmisbaar hulpmiddel geworden.

De vrouwen gaven zelf de thema?s aan waarover ze met elkaar willen praten en waaraan we in de meditatie hebben gewerkt. Onderwerpen als schuld, vergiffenis, haat, veranderingen en tijd kwamen aan bod. Soms organiseert de school over deze thema?s ook andere workshops. Zo nodigde de school een dansgroep uit, die over ?Vergeving? met een aantal vrouwen een dans maakte. Het begrip vergeving kreeg daardoor een echte plaats in hun leven. Vrouwen leerden zichzelf en hun belagers te vergeven waardoor de opsluiting dragelijker werd.

Tuttare

Voor vrouwen die de hele dag in een luidruchtige omgeving verkeren is mediteren een manier om stilte om zich heen te cre?ren. Zij ervoeren meditatie als weldadig. Een van de meditatiesessies was gewijd aan de Groene Tara. Voor de strenge Christenen onder hen was dat op het randje: de kleur groen ervoeren zij als ?gewelddadig?, en was dat geen afgoden verering? Jan Willis legde uit dat de kracht van deze vrouwelijke vorm van de Boeddha, vooral in tijden van angst en spanning behulpzaam kan zijn voor iedereen, boeddhistisch of niet. We deden samen de meditatie. Tijdens de meditatie visualiseerden we de Groene Tara terwijl we stuk voor stuk bij de acht uiterlijke en innerlijke ?angsten? stilstonden.
Deze zijn: de angst voor leeuwen, als de angst voor trots;
olifanten – boosheid;
vuur – jaloezie;
dieven – verkeerde visie;
gevangenis – bezittingen;
overstroming – twijfel;
demonen – onwetendheid.
We benoemden de meditatie met het woord ?Tuttare?, wat betekent: bevrijding van de acht angsten. De acht angsten van de Groene Tara meditatie waren voor de vrouwen heel herkenbaar. Vooral de bevrijding van het ?gevangen genomen zijn? was populair. Na afloop gaven we iedereen een kaart met de afbeelding van de Tara. De mantra ?Om Tare Tuttare Tuare Svaha? kreeg zo een betekenis voor de vrouwen. Later hoorden we van vrouwen dat zij de mantra zeiden in tijden van angst en stress.

De wandelmeditatie bleek voor een aantal vrouwen een probleem: alleen maar lopen? Was dat mediteren? Toch, na het een tijd geprobeerd te hebben, werd de concentratie opgevoerd. De vrouwen gaven aan dat ze op een gegeven moment in staat waren achtergrond geluiden buiten te sluiten en alleen bezig te zijn met zich afwikkelende voeten op de grond. In een omgeving waar constant lawaai is, is het kunnen cre?ren van innerlijke stilte een zegen.
Na een van de eerste workshops, waarin we een visualisatie deden over de manieren waarop je negatieve ervaringen kan buitensluiten, vertelde een vrouw haar ervaring in de groep. ?We moeten iedere avond onze prullenbak buiten de cel zetten,? zei ze. ?Voordat ik dat nu doe stop ik alle negatieve ervaringen van die dag in de afvalbak en dan pas zet ik hem buiten de deur. Ik heb het gevoel dat ik daarmee de last ook kwijt ben.?

Persoonlijke verhalen:

Camilla is een jonge vrouw die vijf jaar celstraf kreeg opgelegd. Ze tekent veel en sluit zich wat af van anderen op haar afdeling. Maar altijd komt ze naar de meditatie workshop.

?Ik kom uit een heerlijk gezin. Ik houd veel van mijn moeder en ik vind het verschrikkelijk dat ze door mij zo moet lijden. Ik wilde dat ik dat kon voorkomen. Ik moet nog zeven maanden, dan ben ik weer vrij. Het is moeilijk om hier vriendinnen te vinden, daarom blijf ik liever alleen in mijn cel. Ik ben heel gevoelig voor negatieve energie van de mensen om me heen. Soms word ik wakker met de hoop dat ik door deze dag zal komen, wetend dat ik nergens heen kan gaan. Meditatie is de beste voeding die ik mijn ziel kan geven terwijl ik hier ben. Er is niets beters dan de verbinding te voelen met alles en iedereen en te beseffen dat we allemaal samen een groot bewustzijn vormen. Dit leven is echt moeilijk, maar door positief te denken en te mediteren hoop ik het vol te houden. Deze ervaring maakt wel dat ik een sterker mens ben geworden, en dat ik me realiseer hoe mooi het leven is. Ik heb een hoop meer geduld en begrip voor anderen gekregen.?

Charissa is een jonge vrouw die altijd klaar staat voor anderen. Ze kent iedereen goed, er zijn steeds blikken van verstandhouding tussen haar en andere vrouwen.
?Meditatie en visualisatie hebben een grote invloed op me. Ik vind het heel moeilijk om rustig te worden zodat ik me kan concentreren, maar als dat eenmaal lukt is het de moeite waard. Ik heb soms verschrikkelijke hoofdpijn. Als ik daarmee naar de groep kom, voel ik me vaak na afloop herboren. Soms wordt alles me hier teveel, dan doe ik een ademmeditatie. Ik probeer mezelf op die manier van slechte energie te bevrijden. Ik ervaar dat als de sleutel om te kunnen leven in een plek als deze.?

Rosalind is een diep gelovige Afro-Amerikaanse vrouw. Ze neemt deel aan de meditatie workshop omdat zij ervaart dat het haar iets te bieden heeft.
?Ik heb net gehoord dat mijn 22-jarige dochter een hersentumor heeft. Het is ondraaglijk om daar niet bij te kunnen zijn. Wat ik in onze sessies heb geleerd is dat ik op zo?n moment kan mediteren. Ik kan dan het leven positiever zien. Ik heb ook ontdekt dat ik van mezelf kan houden. Als ik mezelf en anderen niet kan vergeven, dan kan ik niet leven tussen deze stenen muren. Jullie bezoeken betekenen veel voor me. De visualisatie met het huis en alle deuren en spiegels waarin ik mezelf en mijn keuzen gereflecteerd zag, zal ik nooit vergeten. Ik voel dat ik daardoor controle heb gekregen over wat ik doe met mijn leven, in plaats van bevelen van bewakers op te moeten volgen. Ik ben al in de cel voor het commando van de bewaking. Dat geeft me het gevoel de touwtjes zelf in handen te hebben.?

Bonnie is geboren op Jamaica. Zij zit al twintig jaar vast. Ze kent de instelling nog uit de tijd dat het ?de boerderij? werd genoemd, waar vrouwen in een soort van heropvoedingskamp hun leven moesten leren beteren. Er is veel veranderd. ?Ik lees heel veel. Lezen brengt me op plekken waar ik nooit geweest ben en het helpt me om negatieve gedachten te blokkeren. Toen ik hoorde over de meditatieworkshop heb ik me direct aangemeld. Ik hoopte dat het me zou kunnen helpen om met de realiteit van het gevangenisleven om te gaan, en met de frustraties van het opgesloten zijn. Toen ik jullie ontmoette verdween direct alle twijfel. Ik ben vanaf het begin bij de groep geweest. De oefening ?obstakels en doelen? heeft me enorm geholpen om het lange verblijf hier dragelijk te maken. Door o.a. te mediteren over ?schuldgevoelens? van mezelf ben ik de afgelopen jaren beter doorgekomen en heb ik weer hoop gekregen op verkorting van mijn straf. Ik vind de afsluiting van de groep met een gemeenschapsdans heerlijk. Het is dan heel even of ik me temidden van een groep vrienden thuis bevind. We hebben ook open discussies over de problemen hier in de gevangenis. Ik weet dat jullie geen pasklare antwoorden hebben, maar het feit dat jullie luisteren en niet neerbuigend zijn, is voor mij een wonder. Ik mediteer zelf vooral als er spanningen zijn of als ik me gefrustreerd voel. Boeddhistische meditatie heeft mijn leven gered.?

Uitleg van de gebruikte methodieken:

Wandelmeditatie: is een vorm van mediteren waarbij je alle aandacht vestigt op de beweging van de voeten. Je geest wordt daardoor aandachtig.
Visualisaties: Tijdens de visualisatie waarbij je je negatieve ervaringen buitensluit stel je je voor dat je alle negatieve ervaringen verzamelt in een ballon, die je vervolgens loslaat. De visualisatie over het ?huis? is een reis naar je innerlijke wijsheid. De deuren openen naar je eigen kwaliteiten en in de spiegels zie je die gereflecteerd.
Bij de oefening ?obstakels en doelen? vragen we deelnemers aan een (lijfelijk) obstakel voorbij te gaan. De ervaring leert daarbij dat wanneer je alleen focust op het obstakel, je er niet aan voorbij komt. Als je je ogen op het doel gericht houdt, gaat dat veel gemakkelijker.

Lees verder: Interview van Jaques Geluk in de Haagsche Courant over het boek “Van Binnenuit Geschreven” waar een aantal van deze vrouwen aan hebben meegewerkt.