Interview met Wally Lamb in het Friesch Dagblad

2004: Wally Lamb en Van Binnen Uit Geschreven: Levensverhalen van vrouwen achter tralies

Het bij uitgeverij Mouria boek: ?Van Binnen Uit Geschreven?, is een bloemlezing met levensverhalen, geschreven door vrouwen in de enige vrouwengevangenis in de staat Connecticut in de Verenigde Staten onder begeleiding van de in Amerika zeer bekende auteur Wally Lamb.

Inleiding

Wally Lamb werd van de ene dag op de andere beroemd nadat zijn eerste boek ?Walvismuziek? (She?s come undone), en daarna zijn tweede ?Vergeef Me? (I know this much is true) in ?Oprah Winfrey?s Bookclub? werd opgenomen. Hij gaf drie jaar geleden een gastles creatief schrijven aan de vrouwen van het ?York Correctional Institute? in Connecticut. Hij dacht dat dat eenmalig was, maar hij kwam er niet meer weg.

Gevangenisschool

York Correctional Institute is een instelling waar 1600 vrouwen gevangen zitten in de leeftijd van 14 jaar en ouder, omdat er in de staat Connecticut geen huis van bewaring en geen opvang van jeugdige delinquenten is. De gevangenis heeft een school, waar 400 studenten deelnemen aan verschillende opleidingen. Vrouwen kunnen er hun basis-onderwijs certificaat halen, maar ook werken aan hun afstudeerscriptie van de universiteit. De school heeft een aantal zeer gemotiveerde onderwijskrachten, dat zoveel mogelijk mensen uit de maatschappij bij de school betrekt.

Laatbloeier

We ontmoeten elkaar in zijn kantoor in Willimantic, niet ver van zijn huis in Storrs, Connecticut. Als auteur is Wally Lamb een laatbloeier. Hij studeerde Engelse literatuur en werd leraar aan een Middelbare school. In de zomervakantie van 1972 nam hij pen en papier ter hand en schreef zijn eerste korte verhaal. Dat was in dezelfde zomer dat zijn eerste kind geboren werd. Voor hem zijn beide gebeurtenissen met elkaar verbonden. Zijn fictieve personages beschouwt hij als zijn kinderen waarover hij zich zorgen maakt terwijl hij ze gaandeweg cre?ert.
Wally Lamb: ?In 1997 werd ik assistent professor aan de Universiteit van Connecticut, waar ik creatief schrijven onderwees. Dat heeft maar kort geduurd. Toen ik bekendheid kreeg doordat mijn boek ?Walvismuziek?, vijf jaar na verschijning ineens een hit werd, wilde men dat ik allerlei spreekbeurten ging verzorgen. Dat kwam in conflict met mijn wens om te schrijven, dus in 1999 ben ik opgestapt. Op de laatste dag daar ging in mijn kamer de telefoon. Het was de bibliothecaris van de York vrouwengevangenis, of ik een gastles wilde geven over het nut van schrijven. Ik zei ja, dacht dat het iets eenmaligs was, maar dat bleek anders uit te pakken. Een van de vrouwen vroeg me na afloop, ?You coming back?? Ik was verkocht. Deze vrouwen blijken de meest uitdagende studenten te zijn die ik ooit heb gehad.?

Schrijfproces

Wally Lamb: ?In een gevangenis zoals York is het belangrijk om een balans te vinden tussen de eenzaamheid van het schrijfproces en het vinden van een gemeenschap waar je je werk mee kunt delen. Voor de vrouwen was het aanvankelijk moeilijk om, zelfs positieve, kritiek te horen, laat staan dat zelf-kritiek gemakkelijk was. Zelf-kritiek bestaat uit een aantal vragen: wat kan je toevoegen en weghalen om je werk te verbeteren, wat moet je anders rangschikken, in welke tijd kun je het verhaal het beste schrijven. Enkele auteurs van het boek maken nog steeds deel uit van mijn nieuwe groep. Zij zijn degenen die nieuwkomers wegwijs maken in de grondbeginselen van het creatieve schrijfproces. Brenda Medina is zo iemand. Aan het begin van het proces was ze verlegen en in de verdediging over wat ze schreef. Nu hoor ik haar tegen nieuwe studenten zeggen: ?Ik was daar niet bij, dus je moet het niet vertellen, maar laten zien!?
Het moeilijkste gedeelte in het proces was het redigeren. Ik ben een schrijver, geen redacteur, dus ik had het er behoorlijk moeilijk mee om te zien wat een stuk nodig had voor publicatie, zonder de stem van de schrijfster weg te nemen. Neem nu Robin Cullin. Zij schrijft heel droog, haar proza is haast een skelet. Haar moest ik aanmoedigen: voeg een zin toe, beschrijf hoe het eruit ziet. Maar Nancy White heeft juist de neiging om, net als ik, het te mooi te maken. Zij moest leren het overdadige eruit te halen. Een andere auteur is Barbara Lane is zeer vruchtbaar als schrijver. Ze produceerde veel stukken, die geen verband met elkaar hadden. Zij moest van alle stukjes een samenhangende puzzel maken. Voor mij, als een redacteur, was het belangrijk om in de verhalen te kruipen, om de logica ervan te begrijpen. Dianne Bartholome bijvoorbeeld, legde alle delen op tafel en zei dan : wat komt er eerst, dit stuk, of dat? Zij hadden geen computer, dus alles moest met de hand worden herschreven.?

Vrouwen als docenten

Wally Lamb is veranderd door zijn werk met de vrouwen van York. Lamb: ?Ik ben gezegend met de verkoop van mijn boeken, daardoor ben ik in staat om dit werk te doen. Het is voor mij belangrijk om lesgeven en schrijven met elkaar in balans te brengen. Door het werken met de vrouwen in York lukt me dat. Ook is de informatie die ik opdoe nuttig voor mijn eigen fictie. Wat echter het meest zinvolle is, is dat ik nu op een dieper niveau kan meevoelen met de vrouwen achter tralies. De vrouwen in die gevangenis hebben me zoveel geleerd dat ik hen als mijn docenten beschouw. Ik denk dat ik door hen een beter schrijver zal worden.?

Staat

Wally Lamb gelooft dat het gevangeniswezen in Nederland humaner is dan in zijn geboorteland. Lamb: ?In Amerika worden vrouwen opgesloten voor vergrijpen waarvoor ze in Europa in therapie zouden moeten. De Staat beweert dat rehabilitatie niet haar missie is, haar missie is straffen en isoleren. Ik schaar creatief schrijven onder reclassering, zij niet. Volgens mij cre?eren we op onze manier van straffen een nieuwe generatie criminelen: de kinderen van deze vrouwen die alleen achterblijven. Het bestuur van de gevangenis was woedend over dit boek. In de eerste fase waren we van plan er alleen een interne publicatie van maken, je weet wel, gestencild en geniet. Toen werd mijn uitgever (Simon en Schuster mb) enthousiast omdat de verhalen werkelijk van professionele kwaliteit zijn. Ik heb in die periode de Staat een brief geschreven, met vragen rondom de regelgeving voor publicaties, maar ik ontmoette een muur van stilte. De eerste actie die werd ondernomen na het verschijnen van het boek was een klop op de deur van de inmiddels ontslagen Robin Cullin van de sheriff die haar een rekening overhandigde. Daarna kreeg ieder van de vrouwen zo?n bezoek.?

Kosten van gevangenschap

Lamb: ?Omdat iedere schrijfster een bedrag van 5600 dollar had ontvangen, ging de staat Connecticut ertoe over om ieder van hen een rekening te sturen voor het bedrag dat hun gevangenschap de staat heeft gekost. Niet tot de hoogte van die 5600 dollar, nee voor hun hele verblijf. Dat liep bij bijvoorbeeld Barbara Lane op tot meer dan drie ton! Er bestaat een wet in Amerika dat misdadigers niet aan hun misdaad mogen verdienen, de Son-of-Sam-wet. De vrouwen hebben echter hun leven beschreven voor hun daad, over hun kindertijd, hun opvoeding, hun huwelijk. Vanwege deze ontwikkelingen is Barbara Lane genomineerd voor de PEN/Newman?s Own First Amendment Award. Deze prijs is ingesteld door de acteur Paul Newman en de schrijver A. Hotchner en wordt in april voor de twaalfde keer uitgereikt aan iemand die zich heeft ingezet voor de vrijheid van meningsuiting in het geschreven woord. Dat is dus een van de auteurs van het boek: Barbara Lane, die sinds 1996 in York gevangen zit. Ze wilde al schrijvend meer inzicht krijgen in haar levensloop. Ook heeft ze een actieve rol in het begeleiden van blindegeleidehonden die in York worden getraind
PEN moedigt het schrijven voor gevangen al 30 jaar aan als een manier om te rehabiliteren. Schrijven is de manier om een leven te veranderen, om mensen in staat te stellen straks terug te keren in de maatschappij als productieve burgers die hun talenten hebben leren kennen, en die een groter zelfvertrouwen hebben. Barbara Lane is daar een lichtend voorbeeld van.?

Foto’s van vrouwen